Een dagje censuur in Den Haag

Garcia 1

http://www.gemak.org/

Tijdens het bezoek aan de Biënnale in Istanbul van een paar weken geleden moest ik vaak denken aan het Gemak.

Het Gemak, het instituut voor geëngageerde kunst in Den Haag zoekt al een tijdje naar de balans tussen politiek, engagement en beeldende kunst.

Die combinatie wil nog wel eens tot platitudes of propaganda leiden. Hoe rechtvaardig de uitgangspunten van een verzet tegen of steun voor een politieke zaak ook moge zijn, het kunstwerk wil nog wel een te lijden hebben onder een overheersende politieke boodschap.

In Istanbul zijn veel platitudes en propaganda. Maar ook daar weten de beste werken de morele stellingname te vermijden en worden de tekortkomingen van de mens en maatschappij gebruikt als materiaal voor werken die op zichzelf staan.

ostalgie

Ook in het Gemak tonen vanaf vandaag twee kunstenaars werken met politieke lading zonder daar politieke stellingname in te willen nemen.

overzicht

Het resultaat is een interessante blik in de het politieke mijnenveld van utopie, idealen, regie en censuur.

neustadt

De fascinatie met de utopische kwaliteiten van oostblok-architectuur komt terug in het werk van Maix Mayer.

swimmingpool

Van het idee dat de architectuur van het oostblok een product was van het dictatoriale systeem van het communisme wil hij niets weten.

film

Hij heeft de wereld rondgereisd om ook elders voorbeelden te vinden van utopische architectuur.

jinxed

Deze bizar mooie ufohuizen staan in Japan en zijn niet vervallen dankzij een uiteengevallen ideaalstaat, maar dankzij oosters bijgeloof. Na een serie van bizarre ongelukken hebben de bewoners de ideaalwoningen verlaten en teruggeven aan de elementen.

huisjes

Naast vele foto’s van andermans architectuur..

tuinhuisje

.. ook een realisatie van een eigen utopisch tuinhuisje, ooit verplicht ontworpen voor de staat die bedrijven dwong mee te denken aan een visie op de toekomst.

fotowall

Bij Dora Garcia zijn de uitgangspunten iets grimmiger, haar materiaal is het Stasi-archief, een enorm archief vol beeldmateriaal dat foute DDRbewoners van vrienden en vijanden schoten en doorstuurden aan de geheime dienst. Zij kreeg toegang tot het archief dankzij het Blinky Palermostipendium dat ze in 2005 kreeg.

monitor

Het video en fotomateriaal toont een absurde maatschappij met een bizarre verzamelwoede voor materiaal, waar niets tot weinig uit te herleiden valt behalve dan dat er iets goed mis is met het systeem zelf.

walltext2

Garcia’s bijdrage ontsnapt aan een moreel oordeel, hoe gemakkelijk dat zou kunnen zijn in dit geval. Ze weet vakkundig de absurditeit van de DDRsituatie het onderwerp van haar presentatie te maken.

secret meeting

De verzamelde beelden van onduidelijke bijeenkomsten en schimmige situaties..

ddrvideo

.. worden door haar getransformeerd to een geënsceneerde film vol onbestemde unheimlichheit.

nudism

De tentoonstelling heeft ook een eigen absurde kant. De werken van Garcia in de tentoonstelling mogen formeel geen kunstwerken van haar hand zijn.

nudism-wall

De foto’s die door Garcia bewerkt zijn blijven noodgedwongen archiefstukken omdat een dame die zichzelf op een kunstbeurs terugvond in het werk bezwaar maakte tegen tentoonstelling en verkoop. Een legaal onderzoek van de kunstenaar toonde aan dat niemand het recht had het werk te verkopen of als kunstwerk ten toon te stellen.

update 20-10
“Een […] onderzoek van de kunstenaar toonde aan dat niemand het recht had het werk te verkopen of als kunstwerk ten toon te stellen”

GEMAK toont het werk, maar is wat huiverig over de hier geplaatste fototjes van 360 bij 262 pixels: stel dat afgebeelde betrokkenen zichzelf zouden herkennen en juridische aktie zouden ondernemen… Een verzoek van het GEMAK aan ons om die fotos te verwijderen. Waarvan acte: zo’n actie past uitstekend binnen het thema censuur. We hebben de betreffende fotos niet verwijderd maar aangepast.
einde update 20-10

Censuur is overduidelijk niet noodzakelijk iets van van een dictatoriale staat.

hup hand er voor

Ook in Nederland wordt nog wel eens een hand voor de camera gehouden.

Bij Galerie West, die ook vandaag opende, zag men liever geen trendbeheerreport met een daarin een technische onvolkomenheid van een van de geëxposeerde werken.

picture no more

En eenmaal thuis bleek dat ook daar de censuur zijn intrede had gedaan. Een enthousiaste fotograaf was door mijn egade verordend om een foto van onze dochter te verwijderen die hij/zij zonder onze toestemming had gemaakt en op het web te koop aangeboden had. En het was nog wel een mooie foto ook.

Censuur is wellicht normaler dan we wel eens denken.
Fijn, dan hebben kunstenaars weer materiaal om mee aan de slag te gaan.

13 Comments

  1. Niet om het een of ander, maar ik vind dit een zeer mooi artikel op TB! Censuur is een hot item dezer dagen en daar mag best (nog) veel meer aandacht aan besteed worden. Het werk en uitgangspunt van Dora Garcia sluit hier naadloos op aan. Dank Eelco!

  2. Op verzoek GEM: zwarte balkjes toegevoegd? Dat moet dan toch zijn op verzoek van het GEMAK. Maar waarom?

  3. Het is vervelend dat door de update bij deze goede reportage over de tentoonstelling nu de indruk ontstaat dat Gemak om één of andere reden censuur wil uitoefenen op dit artikel (wat natuurlijk wel goed in het verhaal zou passen). Gemak wil zowel het werk van Dora Garcìa als dit artikel op geen enkele manier censureren, dat zou ook vreemd zijn, want waarom zouden we het dan in eerste instantie in de tentoonstelling tonen? Waar de kunstenares echter rekening mee moet houden, zijn bepaalde juridische implicaties van haar werk. Het is dan ook op haar uitdrukkelijke verzoek dat wij vragen om de foto’s die hierboven zijn afgedekt, niet te publiceren.

    Het werk van Garcìa dat in DDR: Ostalgie & Paranoia is te zien, gaat niet zozeer over censuur, maar vooral over privacy. De mensen op de foto’s wisten in principe niet dat ze werden gefotografeerd, of wisten niet dat de foto’s bij de Stasi terecht zouden komen. Deze foto’s, die Dora Garcìa uit het archief van de Stasi heeft gehaald, worden in de expositie tentoongesteld om juist lering te trekken uit het verleden. Garcìa wil ons de absurditeit laten zien van een alles controlerende staat, de idiotie van het bijhouden van allerlei foto’s van privé-momenten die vaker niet dan wel compromitterend waren.

    We hebben hier te maken met wetgeving omtrent privacy, die weliswaar toestaat dat de beelden als voorbeeld en ter lering worden gebruikt in een tentoonstelling, maar dat het niet de bedoeling is dat ze op een andere manier worden gepubliceerd of beschikbaar komen, dus dat de beelden worden geëxploiteerd of voor een commercieel doeleinde worden ingezet.

    Het zou jammer zijn als de werkelijke boodschap van het werk van Dora Garcìa en Maix Mayer nu ondergesneeuwd zou raken door een verzoek van de kunstenaar (over haar eigen werk) dat verkeerd wordt uitgelegd.

  4. Excuus voor de late reactie, ik was even een tijdje in zeer primitieve staat zonder computer. Raar is dat…

    Voor zover ik begrepen heb is er geen wettelijke uitspraak die de tentoonstelling of foto’s van het werk in de tentoonstelling verbiedt. De informatietekst in het Gemak vermeldt een eigen wettelijk onderzoek gedaan door de kunstenaar, waarbij zij zelf tot de conclusie kwam dat niemand het recht had het werk als kunst ten toon te stellen of te verkopen.

    Ik heb, overigens tot mijn verbazing, geen verbod op fotograferen gezien. Reproductie kan dus op wel meer publieke plekken opduiken.

    In de presentatie schuilt verder een interessante paradox die in de bovenstaande reactie nog verder wordt benadrukt: Het werk van Dora Garcia in deze tentoonstelling is niet haar werk. Het wordt formeel gepresenteerd als zijnde een archief.

    Dat het haar werk niet is lijkt in tegenspraak met bovenstaande reactie waarin gesteld wordt dat het Gemak het werk van Dora Garcia niet wil censureren. De foto’s die, op verzoek van het Gemak, zijn gemaskeerd zijn formeel niet haar werk en dus wordt zij op geen enkele wijze gecensureerd.

    In de tentoonstelling lijkt het dat er sprake is van een bijzondere vorm van censuur: zelfcensuur.

    De presentatie is nadrukkelijk gericht op de context van de DDR. Maix Mayer probeert die context te ontkennen, hij zoekt naar een uitgangspunt binnen een uiting van utopie ver voorbij de afgesloten grenzen van de DDR.

    Bij Dora Garcia is de DDR als censor afgestorven. De erfgenamen van de Stasi gaven haar toestemming tot toegang tot en gebruik van het archief. Waar zij vervolgens tegenaan liep was dat het slachtoffer van vroeger bezwaar maakt tegen expositie en verkoop van werken, waarin de betreffende dame een invasie op haar privacy in ziet.

    Zou bij een bezwaar van de fotograaf van de oorspronkelijke foto of bij vertegenwoordigers van de de oorspronkelijke Stasi ook zo gemakkelijk overgegaan zijn op de formele modificatie of was dan de wettelijke confrontatie opgezocht vanuit het oogpunt dat de werken in de tentoonstelling kunstwerken zijn? Dat het door de kunstenaar bewerkte beelden zijn, die commentaar leveren op onze geschiedenis* en die zouden moeten vallen onder de vrijheid van meningsuiting?

    Uitgaande van de tekst op de muur van het Gemak is dat niet het geval geweest.

    Ik begrijp heel goed dat het een stuk lastiger is om een slachtoffer van vroeger te belasten met de aanblik op publicatie en expositie van beelden die zij als een invasie op van haar privacy beschouwd, dan dat het zou zijn om de censor van destijds te confronteren met het onrecht of de absurditeit van de acties van het systeem.

    En dat is dan ook de strekking van het artikel, dat censuur voorkomt in verschillende vormen, met zowel begrijpelijke als ook onbegrijpelijke uitgangspunten.

    Het is de kwaliteit van de tentoonstelling dat het op dat vlak bediscussieerd kan worden en dat het voorbij gaat aan politiek correcte propaganda en daarbinnen lijken me ook de zwarte trendbeheerbalken correct. Formeel omdat omdat ze feitelijk correct zijn, want het Gemak heeft verzocht om aanpassing. Maar bovenal omdat het aantoont dat censuur niet eenduidig is.

    EvdL

    *Ik ben zo platvloers om de geschiedenis van de DDR onderdeel te maken van de geschiedenis van ons allen, ondanks dat dat voor een vroegere DRRinwoner natuurlijk wat complexer is dan voor de rest van de wereld.

  5. Wat grappig, ik dacht dat je conclusie zou zijn dat de balkjes maar weg moesten, tenslotte zijn jullie een nieuwssite. En formeel hoef je natuurlijk ook niet op elk verzoek in te gaan, ik zeg ook wel eens nee, dat is over het algemeen geen probleem.

    Verder doet de uitleg van Gemak mij een beetje denken aan het Todaysart incident van laatst, maar dan andersom. De net op tijd door de media opgepikte rel waardoor de publiciteitsstunt werkte. De zeer voorspelbare verontwaardiging van alle ridders van de vrijheid van meningsuiting.

    Het resultaat is hier hetzelfde, namelijk publiciteit ondanks de publiciteit, maar nu ineens geen volksopstand hier op Trendbeheer?

    Hypocriet, dat is het woord dat ik zocht. Todaysart, Gemak en ja, ook Trendbeheer. Het is toch een openbare tentoonstelling? Of werkt zo’n tentoonstelling alleen als er een principiële discussie over censuur over ontstaat? Gaap, en kinderachtig. Laat zien die foto’s (zo goed is dat hele werk trouwens ook niet eens, wat dat betreft mag het Gemak in zijn handjes klappen over de gratis gegenereerde publiciteit) hou je rug eens recht, zie je later wel uit welke hoek de dagvaardiging komt. Jullie zijn toch ook ridders?

  6. @Chicago:
    over aanpassing dit bericht, daar gaat Eelco over. Maar ik vind de aanpassing een versterking van het bericht in TB. Niks geen knieval. Its all about pageviews. GEMAK dringt zo aan op publiciteit, dat klopt. Maar trendbeheer gedijt daar ook bij.

    Verder zijn wij geen ridders. Het gaat niet over homorechten in Iran of over negerhesjes in Limburg – iets waar je je sappel over zou kunnen maken. Of toch wel? Er worden wel vaker berichten aangepast op verzoek van direct betrokkenen. Alleen merkt niemand dat omdat zulks eenmaal in de archieven niemand niet opvalt.

    De afbeeldingen waren zo klein dat het potsierlijk is om een gevaar in herkenning te zien. Dat is mal. En het is jammer dat het GEMAK spreekt over de wens van de kunstenaar – vinden wij belangrijk – maar van de kunstenaar zelf hoor je niks. Ook geen bedankje: na angstige nachten wakker liggen nu eindelijk weer nachtrust. Er zijn mooie zwarte balkjes gemonteerd.

  7. Hypocriet, heer ene R. uit Chicago?
    Niet ridder genoeg? Zonder dagvaardiging geen inhoud?

    Zet uwer masker af, oh dappere ridder des moraals en neem den verantwoording voor uwer uitspraken en vecht heden uwer discussie met open vizier.

    Het artikel is niet bedoeld om het wie dan ook moeilijk te maken en tegelijkertijd is TB natuurlijk ook weer niet het verlengde van de pr afdeling van beschreven galeries of instituten. Aanpassingen vallen geheel onder de eigen verantwoordelijkheid van TB en reporters en het lijkt me dat de aanpassingen in deze de goede zijn.

  8. Ik kan me nog wel wat ronkende en met uitroeptekens gelardeerde oproepen en commentaren van JB herinneren, het spijt me te horen dat pageviews de motivatie zijn.

    Eelco, als deze aanpassingen de goede zijn (wat JB inhoudelijk dan toch niet met je eens lijkt te zijn, hij vindt het gevaar van herkenning potsierlijk) denk je dan dat je een vergissing hebt begaan door de foto’s in eerste instantie wel te plaatsen? Kennelijk zie je het nu anders, of is hier sprake van een opzetje?

    Waar het werkelijk om draait is dat de kunstenaar de kennelijke (en logische) wens van de geportretteerden niet honoreert, het zaakje tentoonstelt en exploiteert, maar wel prudentie verwacht van anderen. Dat is op zijn minst vreemd te noemen, op zijn minst, en door te censureren leg je wel het hoofd in de schoot van juist diegene die een inconsequent prutje produceert.

    Verder zie ik geen enkel verband tussen mijn anonimiteit op dit forum en deze discussie. Bovendien zie ik mijzelf niet als verdediger van de moraal noch als ridder, ik meende bij TB alleen een ‘flexibele’ houding te zien ten opzichte van gelijksoortige berichten, maar dat is nu duidelijk, thanks.

  9. >Waar het werkelijk om draait is dat de kunstenaar de kennelijke (en logische) wens van de geportretteerden niet honoreert, het zaakje tentoonstelt en exploiteert, maar wel prudentie verwacht van anderen. Dat is op zijn minst vreemd te noemen, op zijn minst, en door te censureren leg je wel het hoofd in de schoot van juist diegene die een inconsequent prutje produceert.

    Ik denk dat door die balkjes dat nu juist beter naar voren komt dan zonder. Het beeld in deze is veelzeggend. Ik ben van mening dat wij niet het hoofd leggen ‘in de schoot van een prutjesproducent’. Ik zou dat eerder vinden als we de prentjes in kwestie stiekem en geluidloos zouden hebben vervangen door door het GEMAK aangeleverde persfotos. Nu gaat zulks niet geluidsloos voorbij.

    > ronkende en met uitroeptekens gelardeerde oproepen en commentaren van JB

    Jazeker, en ik sta achter die ronkende oproepen (Todaysart kun je op doelen) en niet te vergelijken hiermee. Mag je me zeker op aanspreken maar dat dan liever niet hier maar bijvoorbeeld daar.

    Ik vind de vraag aan de kunstenaar wel een interessante: binnen een veilige vier muren van een expo van een instituut wordt het zaakje kennelijk veilig geexploiteerd. En afgaande op Eelco (“een dame die zichzelf op een kunstbeurs terugvond in het werk bezwaar maakte tegen tentoonstelling en verkoop”) werd de muk eerder ook tegen betaling aangeboden aan wie het maar wilde hebben.

    Van verhandelbare kunstwerken wordt zulks dan plots “formeel geen kunstwerken van haar hand”?

    Niet verhandelbaar maar wel tentoonstelbaar? Wel tentoonstelbaar maar niet reproduceerbaar – ook niet op potsierlijk klein formaat?

    Kom er maar in Dora Garcia. Of is het toch het GEMAK dat eaa aanstuurt en ophoest uit angst voor ja wat eigenlijk, eigen ongemak?

  10. >>Verder zie ik geen enkel verband tussen mijn anonimiteit op dit forum en deze discussie.>>

    Ik wel. De anonimiteit maakt het mogelijk niet aangesproken te worden op het eigen handelen en de eigen verantwoordelijkheid, zowel als prive persoon alsook als professioneel organisatior binnen de beeldende kunsten, want dat bent u niet waar?
    U trekt vrij snel een breed verband van uitvoerend kunstenaar tot Gemak tot Trendbeheer tot zelfs Todays Art maar blijft zelf volledig buiten schot dankzij een anonieme schuilnaam.
    Dat is me te makkelijk.

    U censureert daarmee uiteindelijk u zelf en uw eigen uitspraken.

  11. Ja hoor. Nu ga ik even een kopje koffie censureren, ik bedoel drinken.

Leave a Reply

Your email address will not be published.


*