De mythe van het kunstenaarsschap – door Jonas Staal en Vincent van Gerven Oei

Wim van Krimpen, directeur van het Haags Gemeentemuseum, selecteerde dit jaar een zevental pas afgestudeerde kunstenaars voor een tentoonstelling van hun (eindexamen)werk, met de creatieve titel ‘7-up’ (sic!). Hieronder was ook de uit Iran afkomstige Sooreh Hera, waarvan enkele fotowerken uit de serie ‘Adam en Ewald’ waren uitgekozen alsmede het videowerk getiteld ‘Allah o Gaybar’, ten opzichte van welke Al-Qa’ida homevideo’s uitblinken in esthetische waardigheid, onuitputtelijke creativiteit en een diepzinnig vermogen op reflectie van de condition humaine van de westerse kapitalistische samenleving. In het werk van Hera zijn islamitische mannen te zien, verwikkeld in homoseksuele handelingen, soms door maskers onherkenbaar.

Recentelijk echter, kwam naar buiten dat de maskers niet ‘neutraal’ waren, maar gezichten van de profeet Mohammed en zijn schoonzoon Ali voorstelden. Hoewel het geval is, dat zowel Mohammed als Ali niet mogen worden afgebeeld binnen de Islam, niemand überhaupt een idee heeft hoe deze mannen er (niet) uit zouden moeten zien. Treffend recent voorbeeld was de rel om een teddybeer in Khartoum, die door een Engelse docente Mohammed genoemd was. Een van de voornaamste argumenten voor de daaropvolgende veroordeling van deze vrouw betrof de stelling dat ‘de profeet niet mocht worden afgebeeld.’ Elk individu kan dus feitelijk met een simpele benoeming van willekeurige objecten, mits juist gemedieerd, een rel ontketenen. Een sinaasappel genaamd Mohammed valt als een bom in Teheran.

Wim van Krimpen besloot na het ‘uitlekken’ van de ‘betekenis’ van de maskers het werk niet te exposeren. Vanzelfsprekend leidde dit tot een tsunami van aandacht uit de media, die zich onmiddellijk op dit nieuwtje stortten om het fijne te weten over potentiële bedreigingen, woedende moslims, institutionele censuur en kamervragenstellende politici, zoals Geert Wilders, die vanochtend aan de regering vroeg er alles aan te doen aan te dringen op het ontslag van de “lafhartige” museumdirecteur Wim van Krimpen. Hera verklaart zelf in het NRC Handelsblad van drie december, naast diverse lofuitingen aan het adres van Hirsi Ali – “ik vind haar geweldig”, zelf het volgende over haar werk:

„Achter deze religieuze gezichten schuilt een andere boodschap [naast het niet publiekelijk zichtbaar willen zijn, red.], de Islam is namelijk enorm hypocriet over seks. Homoseksualiteit komt veel voor onder moslimmannen. Ik wil deze kwestie aan de kaak stellen. Kunst is bedoeld om te irriteren.”

Het is in dit en andere interviews volkomen onduidelijk wat nu precies de “kwestie” is die aan “de kaak” moet worden gesteld, behalve de vermoedelijke ‘hypocrisie van het systeem’, vergelijkbaar met de constatering dat je in Nederland op het voetpad moet oversteken, maar dat veel mensen dat niet doen. Het verschil met Iran is echter, dat indien iemand hier naast een voetpad de straat oversteekt ten overstaan van zijn familie, niet onmiddellijk wordt gestraft. Dit heeft dus in principe niets te maken met hypocrisie, maar met de curieuze strafbaarheid van homoseksualiteit binnen de Islam. De hypocrisie waar Hera beroep op doet is zuiver mythologisch van aard binnen het discours van de zogenaamde vrijheid van meningsuiting: een onderwerp dat, ook binnen de kunst, eenvoudig en zonder uitleg wordt aangehaald ter legitimatie van een aanval op de te bekritiseren geloven, culturen of overtuigingen.

Dit staat dan nog los van de romantische presumptie dat kunst zou horen te “irriteren” (kunstcritica Anne Berk pleitte recentelijk nog voor een onbediscussieerbare legitimiteit van de gesubsidieerde ‘luis is de pels’), als ware het een van haar natuurlijke eigenschappen. Irritatie die door een kunstwerk wordt opgewekt dient ten dienste te staan van het werk en zijn boodschap, en het feit dat het bij de maskers om meer dan onherkenbaarheid ging, had bij Wim van Krimpen direct duidelijk moeten zijn, hetzij door de foto’s of de context waarin ze werden getoond, hetzij doordat Hera haar verhaal vanaf het begin helder op papier had staan. Het aandragen van ‘irriterend vermogen’ is een ad hoc-argument, dat door media vanzelfsprekend klakkeloos wordt bevestigd; kunst dient ten slotte te ‘confronteren’ en te ‘ontmaskeren’. Dat het in dit geval zelfs niet zo is dat in de belabberde thuisgeknutselde frutselwerken van Hera deze simpele realiteit, dit cliché, niet is opgenomen, kenmerkt het artistieke onweten en onvermogen van haar uitspraken en geproduceerde werk.

Wim van Krimpen heeft allereerst een zuiver artistiek inhoudelijke fout gemaakt door dit werk te selecteren voor een op uiterst twijfelachtige criteria gebaseerde tentoonstelling, en een tweede, door deze keuze daarna terug te trekken ook, op basis van op zijn minst bizarre argumenten: het museum zou eerst geen “politiek platform zijn”, daarna wel, maar dan pas over tien jaar, wanneer de “integratie voltooid zou zijn”. Als een museum ook al geen “politiek platform” meer is voor kunstenaars, welke instelling dan wel? Tegelijkertijd is het totale onvermogen van musea om te dealen met actuele maatschappelijke kwesties in de kunst, daarmee wel uitstekend geïllustreerd.

Het meest problematische in dit geval vinden wij de kwaliteit van de zogenaamde ‘video’, die getuigt van een minimaal artistiek en/of cinematografisch vermogen, een cut-en-paste videoclip, slechts van enige betekenis voor Youtube of Geenstijl, vele malen erger zelfs dan het filmische wrak dat men ‘Submission’ noemt en nog verschrikkelijker, zelfs als een film durft te benoemen! Het tekort aan gefundeerde artistieke inhoud van Hera vinden wij even kwalijk als de uitermate zwakke en slecht gefundeerde en geïnformeerde positie van Van Krimpen. En dan hebben we het nog niet eens over de media en de kunstkritiek, die voor de zoveelste keer niet in staat blijken te zijn in hun beschouwing van conflicten gerelateerd aan de kunst, enige vorm van inhoudelijke en/of artistieke visie aan de dag te brengen, waardoor deze pathetische eindexamenexpo, onmiddellijk over had kunnen worden gelaten aan collega’s van De Telegraaf.

Naar onze mening hangt de kwestie rondom het werk van Hera aan elkaar van onduidelijke en onzorgvuldige geformuleerde posities, alleen hierin is zij van enige betekenis: zij illustreert een klimaat waarin kennis over de functie en potentiële betekenis van de beeldende kunst volkomen ontbreekt, en elke vorm van ontvangst bepaald wordt door presumpties, ingefluisterd door politiek, sensatiegeile media of hulpeloze directeuren geplaagd door multiculturele nachtmerries.

Vincent van Gerven Oei en Jonas Staal

About Jeroen Bosch 4740 Articles
Smaakmakend sinds jaar en dag: onafhankelijk kunstenaar, tentoonstellingmaker, trendbeheerder en oprichter art agent orange, artist run art agency. Eigen werk onder jeroenbosch.com Meer info zie trendbeheer.com/jeroen-bosch

9 Comments

  1. @ceessie en ellen, wát is de verademing bij het zien van het interview met Karel Schampers en Erik van Lieshout? De onthulling van Erik dat hij in Dubai zelfcensuur toepaste door delen van tekeningen af te plakken?

  2. @ Arno, zelfcensuur door de kunstenaar lijkt mij wezenlijk iets anders dan autoritair opgelegde censuur, maar ik denk dat Erik hier beter zelf op kan reageren, wat zijn overwegingen zijn geweest om deze zelfcensuur toe te passen, uit het interview maak ik in ieder geval op dat hij zijn werk er zelfs beter op vond worden.

  3. en wat die verademing betreft, het is de toon, de ‘ruimte voor het hoofd van de kunstenaar’ even een ontlading/afleiding van dat
    gespannen gesprekssfeertje die hier in deze reactietrein en aangeboden links rondwaard. Niks mis mee maar echt inspirerend is het niet, hooguit informatief (zeker sommige bijdragen, die ook echt goed zijn) Ombuigen naar kunst geeft altijd een kik.

  4. Could you help me. To be willing to die for an idea is to set a rather high price on conjecture.
    I am from Japan and learning to speak English, please tell me whether I wrote the following sentence: “Free online lessons, guides, tutorials and other high quality resources on drawing and sketching.”

    Thank you very much :-). Shen.

Leave a Reply

Your email address will not be published.


*