Visions of a New World – Oskar Schlemmer

Van Amsterdam naar Stuttgart

Afgelopen zondag hebben we de tentoonstelling Visions of a New World in de Staatsgalerie van Stuttgart (DE) bezocht. Het is een overzichtstentoonstelling van het werk van Oskar Schlemmer. Na een barre tocht door regen en harde wind en met hulp van de wegenwacht – een kapotte ruitenwisser – komen we uiteindelijk om drie uur ‘s nachts in Stuttgart aan. De volgende ochtend begeven we ons na een stevig Duits ontbijt naar de tentoonstelling.

(een bericht van Cindy Moorman)

Bij de Staatsgalerie in Stuttgart.

Maar voordat we naar binnen gaan eerst even een korte introductie, Oskar Schlemmer was een Duitse kunstenaar (1888-1943). Schilder, beeldhouwer, scenograaf en choreograaf met als met als constante gemene deler zijn focus op de mens en ruimte.

Oskar Schlemmer met masker en metaalobject.

Bij het zien van de periode waarin hij leefde realiseerde ik mij dat hij zowel de eerste als de tweede wereld oorlog heeft meegemaakt. Maar ook de tijd van het Modernisme. Het verzet tegen de traditionele opvattingen en vormen van kunst, architectuur, literatuur, geloof, sociale organisatie en het dagelijks leven. En een verlangen de moderne geïndustrialiseerde maatschappij beter te weerspiegelen. Roerige tijden.

Van 1906 tot 1910 studeerde Schlemmer aan de Kunstakademie in Stuttgart. In de herfst van 1911 vestigde Schlemmer zich voor een jaar in Berlijn. Daar ontmoette hij de schilders van de groep Der Sturm. Onder invloed van de schilders Derain en Picasso schilderde Schlemmer zijn eerste kubistische werken.

Männlicher Kopf I, Selbstbildnis, 1912.

In 1914 werd hij opgeroepen on te vechten in WO I waar hij in 1918 gewond van terugkeerde. Na vanaf 1920 de afdeling sculptuur en muurschilderingen te hebben geleid wordt Oskar Schlemmer in 1923 leider van de afdeling Stage van het Bauhaus.

Equilibristics, 1927.

Daar bleef hij tot hij 1929. In 1933 werd een tentoonstelling van zijn werk in Stuttgart gesloten door de autoriteiten en zijn werk werd onderdeel van de tentoonstelling Entartete Kunst van de Nazi’s. De laatste tien jaren van zijn leven bracht hij veelal in stilte door. Met als laatste werken de Fensterbilder. Schilderijen vanuit zijn huis kijkend door het raam naar buren.

Ik heb zijn werk leren kennen door een boek over performance kunst waarin zijn invloed op performance in de jaren twintig in Duitsland beschreven wordt. Sindsdien ben ik fan. Zelfs zo erg dat ik twee weken geleden een gathering op mijn atelier heb gewijd aan het Triadisch ballet en zijn Bauhaus dansen en dat ik dus afreis naar Stuttgart voor zijn overzichtstentoonstelling. Mijn enthousiasme richt zich met name op zijn performances en drie dimensionale onderzoek en stiekem ben ik jaloers.

Zelf ziet Schlemmer zijn twee dimensionale werk (schilderen en tekenen) als even belangrijk als zijn drie dimensionale werk. Hij gebruikt de tegenstelling tussen de twee griekse goden Apollo en Dionysus om het verschil in vorm te plaatsen. Met schilderen en tekenen als Apollo – het intellectuele deel en zijn theatrale werk als Dionysus – de ervaring en onderdompeling. Herkenbaar.

Zwölfergruppe mit Interieur, 1930.

Room Dance / Gesture Dance, 1928.

De combinatie van de moeilijke omstandigheden, zijn veelzijdige praktijk, de heldere focus in zijn werk en zijn experimentele houding en humor in de performance dwingen respect bij mij af. Ik had hem graag leren kennen en één van de gekostumeerde feestjes van het Bauhaus meegemaakt!

Zonder titel (vrouw in B3 club stoel van Marcel Breuer met een masker van Oskar Schlemmer en een jurk aan waarvan de stof is ontworpen door Lis Beyer) ca. 1926

Figurine für das Fest “Neue Sachlichkeit” in der Kunstgewerbeschule Halle, 1925.

In de tentoonstelling komen ‘alle’ zijn werken samen, maar ik mis de onderdompeling en de ervaring van zijn werk en zijn onderzoek. De tentoonstelling verdeelt zijn werk in drie hoofdstukken. Met op de begane grond van het museum een ruimte door middel van schotten opgedeeld wat leidt tot een chronologische ronde langs zijn schilderijen en een aantal sculpturen. Als je links omgaat begint het met zijn eerste schilderijen en aan het einde van de ronde hangen een aantal Fensterbilder uit 1942.

Abstract figure, 1921/23.

Eenmaal weer terug in de gang volgen we de trap naar boven. Daar vervolgt de tentoonstelling zich met drie zalen rondom zijn periode als hoofd van de workshop Stage in het Bauhaus.

Twee interpretaties van het Triadisch ballet worden gebeamd en verder hangen er ingelijste foto’s en schetsen voor set design en kostuums aan de muur.

Spielzeug, Radio Magician, 1928.

Figurinen zum Triadischen Ballett, 1922.

Het enige ruimtelijke element – en een klein wauw moment – zijn zes originele kostuums uit het Triadisch ballet, maar zelfs die komen wat mij betreft maar weinig tot leven op het ronde platform dat statisch in de hoek van de zaal staat opgesteld.

De aangrenzende zalen laten – met een kort intermezzo door een installatie van Beuys – het werk in opdracht zien van Schlemmer. Drie zalen met grote schilderijen en tekeningen voor een opdracht van het Folkwang Museum in Essen.

Folkwang-Zyklus: Getreppte Vierergruppe mit rechtwinkligen Armgesten, 1929/30 II. Fassung, Vorzeichnung zu Bild 2.

Hoewel ik het heel erg bijzonder vind om zoveel werk van Oskar Schlemmer samen in het echt te zien laat de tentoonstelling wat mij betreft de kans liggen om ook hier en nu zijn onderzoek levend te laten zijn. Het loskoppelen van zijn scenografische en choreografische werken van zijn schilderijen en sculpturen geeft mij het gevoel van een dubbelleven. Terwijl hij zelf benadrukt dat alles naast elkaar bestaat en zijn werk als het ware één groot onderzoek is. De vragen die dan ook bij ons blijven hangen zijn: Waarom is er gekozen voor het uit elkaar trekken van zijn werk? En waarom is er gekozen voor zo’n traditionele, twee dimensionale manier van tonen?

De tentoonstelling maakt het werk gedateerd terwijl het juist – wat mij betreft – ook nu nog relevant is vooral op het gebied van performance. Waarom is de tentoonstelling en de ruimte niet opgevat als stage? Als plek van synthese waarin alle werken samenkomen en een eigen tijdelijke wereld creëren waar wij als bezoeker ons ruimtelijk toe moeten verhouden?

Schets voor décor ontwerp voor Das Nusch-Nuschi, 1921.

Vooral in zo’n modernistisch gebouw en met zoveel werk ter beschikking vind ik het een gemiste kans en een matige presentatie van het werk en de ideeën van Schlemmer. Maar ik laat mij niet uit het veld slaan en hoop op een betere, levendigere en meer hedendaagse presentatie van zijn werk ooit ergens.