Brilka, Stalin en Thea

Thea Gvetadze @ MuHKA Antwerpen

Ik verkeerde de laatste weken een beetje in Russische sferen. Het begon met een boek dat ik voor mijn verjaardag kreeg; Het achtste leven (voor Brilka), van Nino Haratischwili, een monumentale roman met meer dan duizend dunne bladzijden waarin een familiegeschiedenis in Georgië wordt ontvouwd.

Het gaat over de Eerste wereldoorlog, en hoe lang soldaten dan van huis waren zodat hun vrouwen ze niet meer herkenden. Er was een beeldschoon personage die getrouwd was met een lelijke, dikke man met veel macht. Hij leende haar uit aan zijn meerdere, dat was toen eenmaal zo. Aan de buitenkant maakte niemand zich er druk om. De rot zat aan de binnenkant, en kwam langzaam naar buiten. Gelukkig speelt bedwelmende chocola naar geheim recept ook een rol in het lijvige boek.

Het mijmerend voortkabbelen van het verhaal zorgde ervoor dat ik zelf ook nadacht over hoe het moet zijn om daar te leven met zoveel gedoe iedere dag, en dat je dan bang moet zijn dat je niet wordt afgeluisterd of iets lulligs zegt tegen de verkeerde persoon. De eenzaamheid van zo’n uitgestrekt land waar het vaker koud is dan niet. Het stuk over een verpieterende vrouw die haar grote huis niet meer uit durft en dan maar een dansleraar bestelt die haar dagen moet opvrolijken las ik wel drie keer.

Lege kamers met afbladderend behang, ze moest dagelijks met een bezem de ongewenste daklozen eruit jagen, en alleen met heel veel geld kon het dienstmeisje nog eten kopen op de zwarte markt. De beeldende wijze van vertellen is aanstekelijk. Fantasie gaat moeiteloos hand in hand met wat er echt moet zijn gebeurd.

Een neerwaartse spiraal, wat dóe je met jezelf als het zover is? Ik ben stellig overtuigd dat er qua sfeer in wezen niet zoveel is veranderd in Rusland. Als je de beelden ziet in het journaal of documentaires lijkt het merendeel aangeraakt door een lichtgrijze waas, zo uitzichtloos.

Met de denkbeeldige taferelen uit het boek op mijn netvlies ging ik naar de film The Death of Stalin. In ons prachtige nieuwe filmhuis trouwens, midden in Arnhem.

Als Stalin bewusteloos neer valt durven zijn ministers geen dokter te laten komen, stel je voor dat er iets verkeerds gebeurt, dan kunnen ze wel vertrekken naar het strafkamp of erger. En trouwens, alle goede dokters zijn opgepakt. Een hilarische machtsstrijd breekt los, waarin de politieke situatie volslagen belachelijk wordt gemaakt in scherpe dialogen en geestige situaties. Aanrader.

Vervolgens kwam ik terecht in het MuHKA in Antwerpen. Daar was juist een solotentoonstelling geopend van de Georgische kunstenaar Thea Gvetadze (1970). Er waren verschillende werken te zien; schilderijen, keramiek, installaties en schilderijen op zwart fluweel.

Alles ademde die beladen sfeer die mij in boek en film ook al zo troffen, maar vreemd genoeg was er ook een lichtheid aanwezig die de boel weer relativeerde. Die lichtheid bestond uit de kleur van een bloempje, de luchtigheid van een losgeknoopt hoofddoekje, de ruime opzet van de tentoonstelling.

De kunstenaar maakt duistere sprookjes die bevolkt worden door heel gewone mensen, werklui, vissers, een marktkoopman. Je voelt hun geschiedenis aan zonder dat er veel over gezegd wordt. Een deel van een geraamte wordt uitgestald op een koffietafeltje, een figuur in een soort onverschillige pose kijkt ondersteboven de andere kant op. Twee donkere figuren naast een helder portret, een muur met alleen details van het tafereel dat zich er afspeelde op ware grootte nagemaakt in keramiek. Je herkent strikjes en schoenen van meisjes die ooit daar liepen. Motieven uit haar jeugd keren anoniem terug in wandtapijten, in zwierige Slavische letters wordt een gedachte gevisualiseerd die wij niet begrijpen.

De kunstenaar woonde een tijdje in Amsterdam en Duitsland, het lijkt alsof ze met die afstand haar geboorteland scherper waarneemt nu ze weer in Tblisi woont en werkt.

Haar vader was arts en verwijderde objecten die mensen per ongeluk inslikten, waardoor zij bijna stikten. Denk aan grote noten, paperclips, een veiligheidsspeldje. Je zou deze collectie (ze zijn netjes gerangschikt) kunnen opvatten als een memorial aan het Sovjet- tijdperk.

De kleine schilderijtjes uit de academietijd laten de pogingen zien van de kunstenaar om te snel veranderende tijd te vangen, in te kaderen. Haar behoefte aan structuur in een losgeslagen en in wezen onbetrouwbare omgeving is ontroerend.

Al met al is het een ingetogen, maar beladen presentatie. Hoewel er zeker opgewekte gedachten moeten zijn geweest tijdens het maken van bijvoorbeeld het lichtblauwe mozaïek, is het wel duidelijk dat er recht tegenover weer een schaduw is waardóór dat blauw lichter wordt ervaren.

En zo kwam alles bij elkaar: het jonge eigenwijze meisje Brilka scheen haar licht ver terug de geschiedenis in, Stalin was gelukkig echt dood (maar of het daarna echt beter werd is natuurlijk de vraag) en de sprookjesfiguur Thea Merlani overziet het allemaal vanaf haar muur in het museum.

Het Achtste leven (voor Brilka) Nino Haratischwili, 2017
The Death of Stalin, Armando Ianucci, 2018
Thea Gvetadze: Becoming Thea Merlani, MUHKA Antwerpen, t/m 2 september

muhka.be/nl/programme/detail/1201-in-situ-thea-gvetadze-becoming-thea-merlani

About Inge Pollet 40 Articles
Schrijver, dichter, ex-kunstenaar. Werkt als tentoonstellingsmaker en projectontwikkelaar. Plaatsmaker voor kunst en poëzie. Redacteur, nadenker. Wildspotter buiten en binnen het veld. Atelierbezoeker. Hardloper. Sterrenkijker.

Be the first to comment

Leave a Reply

Your email address will not be published.


*