Als kind ging ik voortdurend nieuwe boeken halen in de openbare bibliotheek. Alle genres. Leesboeken, studie boeken, kunstboeken, ik las alles wat los en vast zat. Ik hou van lezen, vanwege de inhoud want ik ben nieuwsgierig naar ongeveer alles, en van boeken zelf. Het fysiek boek, het vasthouden, het gewicht, het geluid van omslaande pagina’s, het drukwerk, het ontwerp, het kaft, het binnenwerk, het bindwerk, de geur, het papier, de illustraties, de typografie, de inkt. Ik heb in een ver verleden zelfs een tijdje bij een openbare bibliotheek gewerkt waar ik ook boeken waar iets aan mankeerde repareerde. Tijdens een reis naar Japan met kunstenaar Akiko, regelden haar ouders Tokuji & Yasue Sato, waar ik logeerde, dat een bevriende bekende boekbinder me leerde hoe je een boek maakt. We zaten tegenover elkaar en maakten een boek, zonder woorden, ik sprak geen Japans en zij geen Engels, maar met rustige zorgvuldige gebaren en handelingen en onze liefde voor papier en boeken. Ik heb het nog steeds en de afgelopen vijftien jaar streel ik soms het zijden kaft en prachtig ongelijke dikte papieren pagina’s. De stap van mooi gedrukte boeken naar liefde voor (kunst)werk op papier was organisch.
Als ik een uitnodiging krijg voor “Chagall, Matisse, Miro. Made in Paris” (curator Tobias Burg) die gaat over originele kunstenaarsboeken en grafisch werk is mijn interesse dan ook direct gewekt, en ik spring in de trein!
De tentoonstelling beslaat ruim een eeuw drukkunst. De tentoonstelling start met een fysieke drukpers met daaromheen affiches, een genre wat we allemaal wel kennen als ‘Moulin Rouge’ of van Mucha. Daarna komen de werken op papier en boeken die door de hele tentoonstelling verbonden zijn met, ik denk, rond de vijftien schilderijen uit de collectie van het museum van kunstenaars uit die periode.
Er is een hoofdrol voor kunsthandelaar en uitgever Ambroise Vollard (1866-1939), een man met grote liefde voor drukkunst blijkt. In 1896 bracht hij ‘zijn’ eerste litho’s op de markt een portfolio met o.a. ‘Angst’ van Edvard Munch, hij werd de bekendste uitgever van drukkunst in Parijs.
- Edvard Munch (midden Angst)
Het is 3 uur in de trein waard om de rest van de dag rond te dwalen tussen al het moois. Er zijn zalen voor Chagall die onder andere tweeënveertig illustraties (litho’s) voor ‘Daphnis et Chloe’ van Longus maakte en je ziet daarnaast dan andere uitgaven van dat boek ter vergelijk.
Chagall, Daphnis et Chloe
- Chagall, violinist detail
Vierenvijftig illustraties (litho’s) van Matisse voor een uitgave met gedichten van Charles d’Orleans. Tachtig houtsnede illustraties van Miro voor ‘A toute Epreuve’ van Paul Eluard. Daarnaast werken van vele andere kunstenaars Max Ernst, Pierre Bonnard, Picasso met onder andere de illustraties die hij maakt voor ‘Corps Perdu’ van Aime Cesaire (1950), illustraties voor Theogonie d’Hesiode van Braque, en voor Cirque van Leger.
Max Ernst
Matisse, Poemes de Charles de’Orleans
Miro, A toute Epreuve
Picasso, Corps Perdu
Braque
Leger, Cirque
Het maakt dat ik ging denken wat heb ik zelf eigenlijk thuis liggen van kunstenaars, gelimiteerde editie boeken waar werk van ze in staat, proefdrukken, brieven, kaartjes, flyers met persoonlijke tekeningen en krabbels. Komt zoiets 100 jaar later wellicht ergens in een museum te liggen, raakt het zoek, wordt het weggegooid als je het loodje legt? En wat is er van deze kunstenaars allemaal eigenlijk niet bewaard gebleven en is dat erg of wel ok?
We lopen verder in de laatste zalen is er meer hedendaags, prachtige boxen verschillende technieken en papier en… ja wat was het wonderschoon, Roland Topor, Frederique Loutz, drukwerk met borduursels van Jose Maria Sicilia, een schitterende slangenhuid box met litho’s en etsen van Jim Dine, smullen!
Overzicht
Jean Dubuffet
Frederique Loutz, Hanzel & B-ratzel
- Jim Dine, picture of Dorian Gray
De tentoonstelling eindigt met David Lynch en enorme prints die we hem op video (zie hieronder) zien maken op een soortgelijke drukpers die we aan het begin van de tentoonstelling zagen.
Het leuke van deze tentoonstelling is dat je aan het eind bij Lynch ziet dat een eeuw later ondanks alle veranderende en vernieuwende media, technologie en materialen kunstenaars toch ook teruggrijpen naar de oude, handmatige en mechanische technieken en bijzondere materialen die moeilijk te vinden zijn en daar werk mee maken. En dat werken waar je een machine voor gebruikt dan alsnog toch weer met de hand ingekleurd worden bijvoorbeeld. Er gedrukt wordt op waanzinnig bijzonder papier wat echt niet aan de meter uit enorme fabrieken komt rollen. Of speciale inkt met bijzondere pigmenten, vaak handgemaakt in plaats van een merk uit de winkel.
Ik moet glimlachen als ik denk aan de huidige discussie over kunstmatige intelligentie waar ik onderweg in de trein weer over las in het NRC, hoe het de plaats in zal nemen van… Dat zal best denk ik, maar ik vermoed dat wanneer kunstenaars ook hier weer aan gewend zijn ze net als Lynch ook weer zullen teruggrijpen naar oude meer handmatige technieken binnen de kunst.
Ondanks alle ‘digitale lezers’ zijn er, ook, nog steeds fysieke boeken en heel bijzondere (kunstenaars)boeken en boxen ook. Na een bezoek op de bijeenkomst van kleine uitgevers tijdens de laatste Documenta ging ik ook weer naar huis met bijzondere kleine uitgaves op prachtig papier sommige met originele tekeningen. Schitterende kleinoden waar je hebberig van wordt. Ze worden nog steeds (met veel liefde) gemaakt, gekocht, gelezen en blijven gewaardeerd.
Er lijken allemaal media, technieken en materiaal bij te komen maar er lijkt eigenlijk niets of weinig te verdwijnen, hooguit tijdelijk uit de mode?
Chagall, Matisse, Miro. Made in Paris.
Nog te zien t/m 7 januari 2024
Folkwang Museum
Museumplatz 1
45128 Essen
T: +49 201 88 45 000
E: info@museum-folkwang.essen.de
W: www.museum-folkwang.de
Gelijknamige catalogus
Uitgever Steidl/Folkwang Museum, 2023
ISBN 978-3-96999-287-6
Leave a Reply