Mannheim viert de Nieuwe Zakelijkheid

George Grosz – Burial dedication to Oskar Panizza

Ik reis af naar Mannheim dat dit jaar ‘de 1920-er Jaren viert’ door de hele stad heen met muziek, film, literatuur theater, en in de kunst met tentoonstellingen over de Nieuwe Zakelijkheid.

In de introductie lees ik dat “Gustav Friedrich Hartlaub (1864-1963), de tweede directeur van de Kunsthalle Mannheim, in 1925 de tentoonstelling De Nieuwe Zakelijkheid: Duitse Schilderkunst sinds het Expressionisme samen stelde. Top op heden wordt de term Nieuwe Zakelijkheid gebruikt voor een hele stroming in de twintigste-eeuwse schilderkunst. De term is veel verder gegaan dan zijn kunsthistorische betekenis, maar is synoniem geworden met de culturele dageraad van de jaren 1920 en de rationaliteit en functionele precisie die kunnen worden waargenomen in de schilderkunst en de grafische kunsten, maar ook in architectuur, design, fotografie en literatuur. Tegelijkertijd is het zelden zo moeilijk geweest om een artistieke ontwikkeling en de term die ervoor is gevonden zo controversieel te zijn of ondergedompeld in artistieke posities. Zelfs het onderscheid dat Hartlaub introduceerde tussen een “linkse” en een “rechtse” vleugel slaagde er niet in om het hele spectrum adequaat te weerspiegelen.”

De tentoonstelling start met werken van Max Beckman volgens Hartlaub de grootste kunstenaar van de 20e eeuw en in 1925 met 14 werken ruim vertegenwoordigd in de tentoonstelling. In 1928 volgde er een grote solo tentoonstelling in het museum. Tegenwoordig zo hoor ik tijdens de rondleiding twisten kunsthistorici of Beckman wel in de Nieuwe Zakelijk hoort.

Max Beckman, Lange achterover leunende Vrouw met Papegaai, 1940.

George Grosz, Portret van de schrijver Max Hermann Neise, 1925 (ook eerder te zien in de tentoonstelling in 1925)

Van de linkse vleugel van de Nieuwe Zakelijkheid zijn verder werken van kunstenaars als George Grosz, Rudolf Schlichter en Otto Dix te zien. Zij bewogen zich in kringen van communistische en revolutionaire intellectuelen waar bijvoorbeeld ook Bertolt Brecht onderdeel van was. Ze omarmden eerder direct na WOI het dadaïsme in Berlijn (radicaler en militanter dan Zurich). Hun werk was te zien in de eerste Internationale Dada Kunstbeurs in Berlijn in 1920. Later werden ze alle drie verbonden met het realistische Nieuwe Zakelijkheid en werd werk van hen vertoond in de tentoonstelling in Mannheim in 1925. Omarmden de Nazi’s in eerste instantie de Nieuwe Zakelijkheid, later veroordeelden ze het. In 1937 werd hun werk geconfisqueerd en door de Nazi’s gepresenteerd in de ‘Ontaarde Kunst’ tentoonstelling en veel is daarna nooit meer teruggevonden en waarschijnlijk vernietigd. Kunstenaars uit de linkse vleugel emigreerden, die dat niet deden werden opgepakt, of trokken zich ergens stilletjes terug en sommigen overleefden WOII niet.

Van Otto Dix in de tentoonstelling een keur van portretten van vrouwen. Ze roepen de vraag op of hij ze nou verheerlijkt of ze neerzet als object, als slachtoffer, of beide?

Otto Dix, recht Salon I (het bordeel), 1921 (het tweede deel is nooit teruggevonden)

Otto Dix, The Mad Woman, 1925 en Portret van de danser Anita Berber, 1925.

Ik refereerde al eerder aan deze periode in mijn artikel over de Giocometti tentoonstelling. In de periode na WOI veranderde het leven waar tot dan van gelijkheid noch respect of erkenning voor intellectuele kennis of vaardigheden van vrouwen sprake was. Vrouwen kregen kiesrecht, knipten hun haar kort, rookten sigaretten, dronken alcohol, en werden carrière gericht. Ze worden androgyn, bohemien, en comfortabel met hun seksualiteit. Ze verwarden de mannelijke kunstenaars, schrijvers en intellectuelen (zoals de hieronder door Rudolf Schlichter afgebeelde ‘razende journalist’ Egon Erwin Kisch, voor het Romantische Café in Berlijn waar ze in de jaren 20 veel samenkwamen), die zich zowel extreem tot hen aangetrokken als bedreigd door hen voelden. Er was in die jaren ook vaak sprake femicide, van gender gerelateerd pervers seksueel geweld tot seriële lustmoorden zoals gerefereerd in het werk hieronder van Heinrich Maria Davrinhausen.

Heinrich Maria Davrinhausen, Dreamer II, 1919

Rudolf Schlichter, Portret Egon Erwin Kisch ,1927 (detail)

Daags voor mijn vertrek naar Mannheim zag ik ‘Drinking Brecht’ van Sister Silverster bij IDFADocLab die in haar onderzoek voor het werk erachter kwam dat het niet Brecht maar Elisabeth Hauptmann was die Dreigorschenop ontving van vrienden en het werk vertaalde en wilde opvoeren in Duitsland. Hauptmann was in die tijd de partner van Bertolt Brecht. Als man kwam Brecht er al rap als vertaler/schrijver bij te staan, om een opvoering van het stuk überhaupt tot een succes te maken. Door de tijd heen met het bekender en bekender worden van Brecht werd de naam van Hauptmann gewoon geschrapt. Werd die al genoemd dan was dat hooguit in een voetnoot als een van de liefjes van Brecht.

Ik schrijf het wel vaker, verandering is geen vaardigheid die het menselijk ras eigen is. Honderd jaar na dato lezen we in de kranten nog steeds dagelijks over hoe vrouwen zich door glazen plafonds heen moeten breken, gelijke betaling en erkenning voor hetzelfde werk, en een fatsoenlijke respectvolle behandeling door mannen moeten opeisen in plaats van gewoon te krijgen.

Rudolf Schlichter, Portret Carola Neher, 1929

Carola Neher zo leer ik in de rondleiding was de actrice in de rol van Polly in de eerste film adaptatie van Dreigroschenoper van Elisabeth Hauptmann en Bertolt Brecht in 1931. (Er)kennen we internationaal Marlène Dietrich als de grote ster uit die tijd, Carola Neher, was hoor ik hier destijds een veel grotere ster dan Dietrich. Maar na WOII was Neher niet de actrice om als ‘Duitse lieveling’ te promoten. Ze sympathiseerde met het communisme en vertrok in 1934 met haar toenmalige man naar Moskou. Daar werden ze onder Stalin opgepakt. Haar man werd gefusilleerd in 1937 en Neher werd tot tien jaar werkkamp veroordeeld waar ze in 1942 overleed aan tyfus. Het schilderij was lange tijd zoek tot het 2007 weer opdook.

Adolf Wissel

De rechtse vleugel is onder andere terug te zien in het werk links hierboven van Adolf Wissel, met een volgend die tijd geldende normen realistisch portret van de hardwerkende rechtschapen Duitse boeren familie. Ik merk dat ik blijkbaar een onbewuste aversie tegen de rechtse vleugel heb. Ik heb behalve deze geen enkele foto gemaakt van de kunstenaars die bij de rechtse vleugel horen merk ik nu op zoek ga naar hun namen tussen mijn foto’s. Lord, gelukkig wel deze foto om nog enige objectiviteit en open blik te pretenderen.

Aan het eind van de tentoonstelling is er met nieuwe media een tijdslijn gemaakt met informatie over wat er nog is aan werken wat er mee gebeurd is etc. En zien we zomaar een trein rijden door het landschap van Georg Stolsz dat we eerder nog in de tentoonstelling zagen hangen.

Reiss-Engelhorn Museum (REM)

Verder in Mannheim in het Reiss-Engelhorn Museum ook de hele periode Neue Sahlichkeit: fotografie van August Sander en Robert Hausser. Waar de stijvere stijl van Sander naast de lossere stijl van de jongere Hausser van wie het archief van 60.000 werken gedoneerd is aan het Museum.

Publieke werken / straatkunst

In een van de tours door de stad wordt, al wijzend naar kunstwerken op gebouwen waar we voorbij lopen, verteld dat Mannheim een toeristentrekker is vanwege de publieke werken / straatkunst door lokale en internationale kunstenaars. Alle informatie over de werken te zien in de stad en waar is hier te vinden: https://www.stadt-wand-kunst.de/

Georgia Hill, Come Close to Me

Zeker in een temperatuur onder 0 graden, is dat denk ik een interessantere tour om te doen dan die van vier uur over architectuur die wij deden waarvan er wegens de bombardementen aan het einde van WOII ook niets meer te zien is en die of herbouwd is na de oorlog of we ons moeten ‘voorstellen’. Maar de zeggingskracht ontbreekt in de tour en architectuur die we zien in deze koude winterdag waar we allemaal niet voldoende op voorbereid waren om ons de dagen van weleer te kunnen verbeelden.

Nu ik me de afgelopen twee jaar verdiept heb in de immersieve digitale wereld ligt het ook hier weer voor de hand dat de stad Mannheim digitale cultuur gaat inzetten. Voor het creëren van werken die de geschiedenis visualiseren en bezoekers het laten ervaren kunnen dan kunstenaars die met dit medium werken worden gevraagd. Die worden daar dan netjes marktconform voor betaald. Daarna kunnen ze dan als echte ondernemers, wat ze tegenwoordig ook in het rijke Europa allemaal moeten zijn, een deel van hun inkomen in hun autonome artistiek werk investeren. In experiment, onderzoek en ontwikkeling. VR werkte commercieel als een tierelier voor de naamsbekendheid van de Notre Dame en Parijs. Alternatief is Beyonce & Jay-Z de pracht en praal van het na WOII herbouwde Mannheim Palace in een clip tot leven te laten brengen. De clip in het Louvre leverde hen 25% meer bezoekers op.

Die Neue Sachlichkeit:
Nog te zien tot 9 maart 2025

Kunsthalle Mannheim
T. +49 (0) 621 293 6433
W: www.kuma.art

Reiss Engelhorn Museum (REM)
T: +49 (0) 621 – 293.3776
W: www.rem-mannheim.de

Muziek:

Jazz club Ella & Louis
https://www.ellalouis.de/

Gesellschaft fur Neue Musik Mannheim
https://gnm-mannheim.de/

Eten:

Ganush Mannheim
W: www.ganush-mannheim.de
Op het complex van de REM musea gebouwen. Ganush serveert gerechten uit Levantijnse keuken waar getuige mijn likkebaardend lekker dessert Syrië, Libanon, Israël, Jordanië en Palestina wel succesvol lijken te kunnen samenkomen.

Cote Comptoir
W: www.cote-comptoir.com
Delicatessen van chef-kok Gregor Ruppenthal (Michel-ster) uit de Franse keuken. Onze host sprak zowaar Nederlands (emigrant uit Goes). Yummmmmmmmmm en drink vooral lokale Rijnland Palts wijn!

Klimaatvriendelijk Transport:

1. Stap op de fiets (https://www.anwb.nl/verkeer/routeplanner/fiets) / ca. 27 uur

2. Per elektrisch Ros / ca. 6 uur zonder file

3. Openbaar Vervoer (Trein / Bus)
Voor wie tijd en geduld heeft neem de trein naar Keulen of Frankfurt en transfer naar Mannheim / ca. 5 uur / ca. 75 euro enkele reis.
TIP: Boek altijd een ICE, zodat je op de dag zelf alsnog in iedere andere trein die je op een alternatieve route van A naar B brengt, op elke mogelijk tijdstip van de dag. Er staat op je ticket dat dat absoluut niet mag en er een boete is, echter conducteurs weten ook dat de trein die jij hebt 99% van de tijd niet rijd. Geen conducteur die er iets over zegt en hun scan machientje zegt gewoon ok, is mijn ervaring. Ze laten je zitten in welke trein je die dag neemt, vroeger, later, andere route maakt niet uit!
Zelfs dan eindigde ik alsnog (weer) nu in Düsseldorf waar er geen trein meer richting Nederland ging en ik een extra ticket moest kopen voor een Flixbus naar Amsterdam. Wie Duits treindrama wil vermijden, er is ook een rechtstreekse bus tussen Amsterdam naar Mannheim / ca. 7 uur / ca. 50 euro enkele reis met overstap kan de reistijd oplopen tot 10 uur.