De grote turbinehal van de Tate Modern wordt traditiegetrouw gevuld met een werk uit de Unilever series. Miroslaw Balka heeft er een enorme treinwagon zonder trein neergezet, waarin het publiek zichzelf kwijt kan raken in eindeloze duisternis.
Een cameraploeg van de BBC is me voorgegaan en in het report op tv werd een ijzingwekkende duisternis voorgesteld, die zoals veel van Balka’s werk zou refereren aan holocaust en de zwarte bladen van onze geschiedenis.
Een grote container vol tastende en verloren zielen op zoek naar de eigen positie in een ruimte, waarin die niet meer te plaatsen valt.
De grote beleving past in de Unilever series, waar eerder Carsten Höller een enorm glijbaancircuit bouwde en Olafur Eliasson de ruimte vulde met mist en een oranje zon. Vooral Eliasson heeft de lat hoog gelegd, want hoe overstijg je een dergelijke ervaring. Het lukte Doris Salcedo niet echt met een ellenlange barst in de vloer en de collage aan beelden en films van Dominique Gonzalez-Foerster kwam niet eens in de buurt.
Frustrerend moet dat zijn, om een installatie van een dergelijke magnitude gerealiseerd te krijgen en vervolgens niet die overweldigende ervaring geleverd te hebben, die de BBC en de Tate bezoeker inmiddels verwacht.
Miroslaw Balka heeft het spektakel teruggebracht in de turbinehal. De ervaring van absolute duisternis is dankzij BBC en vele andere media een grote belofte en trekt honderden naar de Tate.
Bij binnenkomst is de ervaring inderdaad overweldigend. Als je de ruimte ver genoeg binnen bent raak je de oriëntatie kwijt en lijkt het donkerder dan je je ooit hebt kunnen voorstellen. Automatisch steek je de handen voor je uit en de normale pas stokt en verwordt tot onzeker geschuifel.
Het is wel een moment om te koesteren want een paar secondes later ontwaar je de lichtere kledingstukken van andere bezoekers en vult de ruimte zich met gegiechel van schoolmeisjes en de net iets te luide spraak van Amerikaanse toeristen.
Die blijken allemaal achterin tegen de muur te staan die verdomd snel bereikt wordt. Het leek van buiten zoveel dieper te zijn?
Als je je vervolgens noodgedwongen omdraait zie je de andere bezoekers vertwijfeld de duisternis inschuifelen. Als de schoolmeisjes niet waren blijven giechelen en de lichten van mobiele telefoons en camera’s de duisternis niet verstoord hadden was het alsof het zielen waren die de onderwereld betraden.
De weg naar buiten is vervolgens kinderlijk simpel.
Eenmaal buiten blijkt dat het toch wel een ervaring geweest is, die sommigen niet onberoerd heeft gelaten.
Op de terugweg kom ik er achter dat ik in de haast om de ‘ervaring’ te ervaren niet heel erg gelet heb op het object zelf. De enorme staalconstructie lijkt uiteindelijk niet alleen de veewagonnen van de Nazi’s te weerspiegelen, maar ook de enorm imposante architectuur van Speer en kornuiten.
Een schrale troost voor Doris Salcedo is dat haar werk het dan misschien wel verloren heeft van dat van Elliasson en Balka in sensationeel opzicht, maar dat het residu er van waarschijnlijk wel in lengte van dagen zichtbaar zal blijven in de vloer van de Tate.
Dank je Eelco voor een treffende beschrijving , ik had al heel veel gelezen en gehoort over de installatie. het giegelende schoolmeisje(s)en licht van mobiel/camera schijnt een verschrikking te zijn en heel storend .Als je het net op dat monet ook de ruimte betreedt
mooi!