Putting the fun back in fundamentalism

Paradiso presenteerde op maandag 14 januari 2019 Putting the Fun back in Fundamentalism, een avond over beeldende kunst, engagement, en de relativerende kracht van humor.

(Met heel veel dank aan Pieter Kers | Beeld.nu voor de supermooie actiefoto’s van de avond.)

Een avond over activistische kunst -of kunstzinnig activisme- en humor. Gaandeweg bleek wel dat de vraag naar het onderscheid tussen activisme en kunst niet zo zinvol is. De geïnterviewde kunstenaars en/of activisten draaiden soepeltjes om de vraag heen. Moderator Bahram Sadeghi leek dan ook moeite te hebben om nog verder te komen dan een gesprek waarin de kunstenaars over hun werk vertelden, maar dat was boeiend, grappig en ontroerend genoeg. Er was gekozen voor kunstenaars-activisten uit Duitsland, Tsjechië, en Rusland (Pussy Riot!!) en een aantal in Nederland werkende kunstenaars.

Ik had eigenlijk wel een of meerdere van de usual suspects van de Nederlandse ‘activistische’ kunst verwacht, maar ja….kunstenaars als Jonas Staal of Renzo Martens zijn natuurlijk helemaal niet grappig.

…You say you want a Revolutio-u-un, we-ell you kno-how, we want all want to change the world… Abner Preis deed het met de Beatles. De zeurderige zang van John Lennon en de stampende sound van het nummer zijn niet kapot te krijgen. Een aantal mannen en vrouwen dansen en rennen wat lullig door de zaal. Is dit alles? Nee. Grappig genoeg begint na de laatste noot het nummer doodleuk weer opnieuw, en dit keer fladderen er een aantal gekleurde mensen door de zaal.

En nog een keer. Via de nooduitgangen crossen Pizzabezorgers en Über-eat-bezorgers Paradiso binnen. De revolutie is er voor iedereen, en ook nog gratis Pizza.

Cesy Loenard van het Berlijnse Zentrum Für Politische Schönheit vertelde over hun acties. Het lichaam van een op haar reis omgekomen vluchtelinge werd uit een anoniem graf in Sicilië gehaald. De vrouw kreeg een volwaardige herbegrafenis in Berlijn. Door het confronterende karakter van hun projecten heeft het collectief vaak moeite om in de kunstwereld een plek te vinden. Cesy vertelde dat er wel veel sympathisanten zijn en er (anonieme) donaties gedaan worden.

Pal tegenover het woonhuis van AFD-leider Björn Höcke, die eerder het Holocaust monument in Berlijn een ‘schande’ noemde werd door het Zentrum een (verkleinde) kopie van het Holocaust-monument geplaatst. Höcke woont in een dorp met 300 inwoners.

Een interactieve performance van o.a Orion Mixted en Charlotte Dwyer die probeerde een collectief bewustzijn bij het publiek zichtbaar te maken. Het publiek kon met zijn telefoon inloggen op een website en zo als een klein deeltje van het geheel invloed uitoefenen op de begrippen en sleutelwoorden die op het scherm verschenen.

Het Tsjechische woord ‘Ztohoven’ betekent volgens Google-vertalen: dismissed, weggestuurd, ontslagen. Ztohoven zijn twee Tsjechen die optraden in 19e eeuwse kleding. Hun optreden in Paradiso was wat stroef en gekunsteld, maar de acties in Praag waar ze over vertelden waren geweldig.

Bij wijze van ludieke kritiek op de autoritaire president Milos Zeman verving Ztohoven de vlag op de Praagse burcht door een enorme rode onderbroek. Die rode lap van een onderbroek groeide uit tot een symbool van de oppositie tegen Zeman.

Die rode onderbroek zat de president toch niet helemaal lekker. Hij verscheen op de televisie om met de hulp van twee brandweermannen een grote rode onderbroek te verbranden. Een perfect einde van deze actie.

Van geen van deze kunstenaars had ik ooit eerder gehoord, maar Pussy Riot kent iedereen. De beelden van een aantal meisjes die in de Kathedraal van Christus de Verlosser in Moskou stonden te springen en een liedje tegen Putin zongen zijn bekend. Bij de finale van het WK voetbal van afgelopen zomer lukte het Pussy Riot die wedstrijd te verstoren. Naar aanleiding van de performance in de Kathedraal werden een aantal van die vrouwen berecht, veroordeeld en gevangen gezet. Na een interview met een manager van Pussy Riot en de vertoning van een korte film verscheen Maria Alekhina op het podium.

Zij is een van de veroordeelde activisten. Een aangrijpend moment was toen Alehkina uit het publiek gevraagd werd wat zij nu voor plannen had, en zij vertelde ze dat ze terug naar Moskou ging en daar weer vloeren ging schrobben. Wat blijkbaar haar werk of haar taak is….maar ze heeft ook een boek geschreven, dat ze na afloop signeerde.

Toen Alekhina gevraagd werd of zij het allemaal nog een keer over zou doen, antwoordde ze zoiets als dat er nu eenmaal niet zo veel anders op zit. In Rusland is het helaas simpel. Wie activist is, of provocerende kunst maakt, neemt een groot risico. Voor mij had het applaus voor Maria Alekhina nog wel wat langer mogen duren. Zo eindigde de avond.

Na afloop dacht ik nog aan de (sub)titel: Putting the Fun back in Fundamentalism. Fundamentalisme betekent voor mij dat je een filosofie, dogma of idee belangrijker vindt dan hoe het leven werkelijk is. Er bestaat religieus fundamentalisme, maar ook marktfundamentalisme. Kunst is alles behalve rechtlijnig. Kunst kan een knalharde actie tegen het gezag zijn, maar ook verwarrend, ambivalent of een vorm van zelfkritiek zijn.