- 18.000 werelden overzicht (foto: Hans Wilschut/Eye Filmmuseum)
Saodat Ismailova woont en werkt in Tasjkent (Oezbekistan) en Parijs (Frankrijk). Ze begon als documentaire filmmaker maar verlegde haar werkveld later naar video-installaties, deels omdat dit medium haar meer inhoudelijke vrijheid geeft. Haar geboortestreek en de complexe gelaagde cultuur en geschiedenis van Oezbekistan, haar moederland, is de bron van haar creatieve inspiratie. Ze wordt gezien als een belangrijke stem binnen de eerste generatie Centraal-Aziatisch kunstenaars die volwassen werd in het post-Sovjettijdperk. Ik maakte vorig jaar kennis met haar werk in Documenta Fifteen (kelder Fridericianum).
Later dat het jaar zag ik ook Zukhra, het werk wat ze maakte voor de 2013 Venetië Biënnale, in de permanente collectie van SMA. Het Stedelijk Museum Amsterdam kreeg in 2022 een schenking van 13 kunstenaars uit Kazachstan, Kirgizië en Oezbekistan die 22 werken (waaronder Zukhra) aan het museum schonken. Zukhra is nu in EYE te zien.
Zukhra, 2013 (SMA)
- Zukhra, 2013 (foto: Hans Wilschut/Eye Filmmuseum)
Zukhra is de Oezbeekse naam voor de planeet Venus. Volgens de legende verdween Zukhra, een jonge vrouw, in een grot en transformeerde daar in de morgenster, Venus. Het werk refereert aan ‘chilla’ een reinigend helend ritueel van 40 dagen stilte. We zien een jonge vrouw stil liggen op een bed. Haar dromen in wazige beelden die komen en gaan en begeleid met verhalen en soundscape, de film eindigt in stilte met een leeg bed.
In 2022 kreeg Ismailova de Eye Art & Film Prize die bestaat uit een tentoonstelling, publicatie en commissie voor het maken van een nieuw werk.
18.000 werelden, het nieuwe werk dat de tentoonstelling de titel geeft, is geïnspireerd op een eeuwenoud verhaal. Het verhaal dat er in het universum 18.000 werelden zijn, werd haar verteld/doorgegeven door haar grootmoeder bij wie ze veel tijd doorbracht. De video is gemaakt met bestaand beeldmateriaal uit haar persoonlijk archief aangevuld met dat het Europees perspectief op Centraal Azië visualiseert uit de collectie van het Eye Filmmuseum.
Denkers en academici in filosofie, geologie, quantum mechanics, natuurkunde, astrologie, biologie, etc. onderzoeken het multiversum / parallelle universums al sinds de middeleeuwen maar er is nog steeds geen wetenschappelijk bewijs, dus in ‘het westen’ wordt het dan nog steeds niet erkend.
De kunstenaars grootmoeder lijkt intuïtief te vertrouwen in de verhalen, tradities, spirituele praktijk en rituelen en het werk is het resultaat van Ismailova’s artistieke onderzoek.
“Those who tried to erase and take away didn’t know that we were looking through 18.000 eyes.
Those who wanted to silence us didn’t know we were whispering through 18.000 lips.
Those who want to replace it, let them know that we will reflect this in 18.000 moons.
Those who are going to lose should know that we will point to it in 18.000 stars.
Those who regret it, let them know that we will bring it 18.000 steps closer.
There will always be 18.000 hands to keep it.”
18.000 werelden, 2023 (foto: Hans Wilschut/Eye Filmmuseum).
- 18.000 werelden, 2023.
In de overzichtstentoonstelling in EYE neemt Saodat Ismailova je mee naar de ongrijpbare verborgen wereld van mythen en rituelen in uitgestrekte landschappen. Vaak zijn de werken vanuit een/haar vrouwelijk perspectief en refereren aan sjamanisme (voorouders, dieren, dromen). Zo zien we in verschillende werken en in de archiefmaterialen/documentatie de Toerantijger (Hyrcanian- of Kaspische tijger), vanaf midden 20e eeuw een uitgestorven soort, terug.
In betoverende, trage, verzachtende, soms verhalende en soms abstracte beelden met gesproken of geschreven teksten in verschillende talen legt ze het erfgoed, de nalatenschap van Centraal-Azië vast. Veel tradities en rituelen dreigen te verdwijnen of lijken al verdwenen maar kan ze blijkt nog net terug vinden door onderzoek in archieven en overal en voortdurend op zoek te gaan naar overgedragen verhalen en die vast te leggen.
Ze verzamelde ze ook dromen van mensen die aan de rivier Amu Darya wonen die we verbeeld zien en horen in het werk Stains of Oxus, dat misschien vanwege mijn geringe voorkennis van Oezbekistan, me makkelijke toegang gaf tot deze voor mij nieuwe wereld en de meeste indruk op me maakte. In de beelden en verhalen van de oude man in de film gezogen, vraag ik me af waarom we de natuur niet met rust laten en er gewoon harmonieus mee samenleven (zoals hij dat lijkt te doen) en niet voortdurend willen toe-eigenen, misbruiken, controleren en overheersen.
De duizenden kilometers lange Amu Darya rivier stroomt, zo lees ik later op internet, door verschillende landen, waaronder Oezbekistan, en is door over de jaren heen met de aanleg van dammen en kanalen veel gebruikt voor irrigatie van landbouwgebieden. De rivier mond uit in het Aralmeer dat vanwege de verminderde toevoer vanuit de rivier praktisch geheel is opgedroogd, een van de grootste hedendaagse milieurampen (de kunstenaar maakte hier jaren geleden ook al een documentairefilm over).
Stains of Oxus, 2016 (foto’s: Hans Wilschut/Eye Filmmuseum)
Er is een groeiende groep mensen over de hele wereld die het bestaansrecht (het hoe, de vorm) van de mens op planeet aarde bevraagt. Een groep die door de steeds sneller opvolgende ecologische natuurrampen, op zoek zijn naar oplossingen. Ze zijn op zoek naar antwoorden in (hun) oude tradities, rituelen, spiritualiteit en mystiek. (Op)gedreven door kapitalisme hebben we die hier in ‘het westen’ ver achter ons gelaten denkend dat wij de planeet overheersen. Dat lijkt toch niet zo te zijn, de planeet aarde (met daarop wisselende soorten) is al miljoenen jaren een vast gegeven. Dat kan niet gezegd worden van de verschillende soorten op de planeet, vele lijken slechts passanten te zijn. De tijdens de Russische kolonisatie van Centraal Azië uitgestorven Toerantijger een lichtend voorbeeld.
- The Haunted, 2017 (foto: Hans Wilschut/Eye Filmmuseum)
In Centraal-Azië is de Toerantijger een machtig heilig dier dat voortleeft in de verhalen en die als een gids via dromen berichten doorgeeft van voorouders. De tijger is voor de bevolking en voor de kunstenaar in haar werk een blijvend symbool voor het verlies van tradities, spiritualiteit, waarden en respect voor de natuur.
Two Horizons, 2017 (foto: Hans Wildschut/Eye Filmmuseum).
The Letters, 2013-2019.
De publicatie is een aanrader want geeft veel achtergrond en over de werken en daarmee veel interessante informatie over Centraal-Azië die ik niet kende. Met beeld van de werken en archiefmateriaal, een interview met Saodat Ismailova door Dina Akhmadeeva en bijdrages van Erica Moukarzei, Yuliya Sorokina, Filipa Ramos en Marian Cousijn. Eye Filmmuseum / nai010 publishers Rotterdam. ISBN 978-9462087989. Euro 24,95.
NOG TE ZIEN t/m 4 JUNI
Eye Filmmuseum
IJpromenade 1
1031KT Amsterdam
https://www.eyefilm.nl/nl/
Leave a Reply