Frederiksdorp Suriname

Frederiksdorp Suriname

Philip Powel en ik bezochten eind vorige maand Frederiksdorp in Noord Commewijne (een van de districten in Suriname). Frederiksdorp was een koffie- en cacaoplantage opgericht in de 18e eeuw door de Duitser, Johan Friedrich Knöffel. Ik bezocht het decennia geleden en herinnerde me een politiepost in een van de gebouwen. Tegenwoordig is het een resort dat wordt uitgebaat door kunstenaar Sirano Zalman.

Kunst zit Sirano in het bloed. Een van de eerste projecten die hij begon was het Verhalenmuseum. Het is gevestigd in de plantagewoning gebouwd in 1742, het is de oudste woning in Suriname zo hoor ik. Je ziet en hoort in het museum verhalen van verschillende bevolkingsgroepen. In Commewijne wonen vooral hindoestanen (India) en Javanen (Indonesië) die emigreerden naar Suriname (ruim 30.000 uit India en ruim 30.000 uit Indonesië) om op de plantages te gaan werken in de periode vanaf de afschaffing van de slavernij tot WOII. De werving, transport en tewerkstelling van ‘contract arbeiders’ (onvrije arbeid in en tussen de koloniën) voor de plantages gebeurde door de Nederlandse Overheid.

Frederiksdorp Suriname

In het museum hoor je verhalen van de bewoners van de verschillende plantages waar ze kwamen te wonen en werken zoals Alliance, Bakkie, Frederiksdorp, Kronenburg, Margaretha, Mariënburg, Pomona en Rust en Werk. Er zijn objecten, films, en veel audio fragmenten uit interviews met bewoners waar ze vertellen over hoe ze in Commewijne/Suriname terecht gekomen zijn, werk, familie, gewoontes, rituelen, tradities, cultuur en gebruiken, en het dagelijks leven.

Denk je komen ze weer slachtofferverhalen van moeilijke levens waar wij de schuld van krijgen? Niets is minder waar, het zijn menselijke verhalen over liefde, trouwen, een woning vinden, kinderen krijgen, kattenkwaad uithalen, feesten, samenkomsten, werken aan een betere toekomst. Maar ik kan uit de verhalen, in de foto’s en films op mijn Zeeuwsche klompen aanvoelen dat het leven daar toch echt wel anders was en is dan dat van mij, mijn ouders en voorouders. 25% tip aan de boot of taxichauffeur ten spijt zal dit het privilege van mijn geboorteplek en afkomst er niet minder op maken.

Frederiksdorp Suriname

Frederiksdorp Suriname

Frederiksdorp Suriname

Frederiksdorp Suriname

Voor de kunstenaars onder de lezers, op de bovenste verdieping van het museum is er een kunstenaar residentie met 2 kamers. Voorlopig nog sober ingericht de ontwikkeling ervan is door COVID (en gederfde inkomsten daardoor) wat stil blijven liggen. Kunstenaars, schrijvers, onderzoekers, kunnen contact maken met Sirano als ze geïnteresseerd zijn om een project te doen op Frederiksdorp. Er zijn geen fondsen in Suriname en het resort is nauwelijks kostendekkend, dus er moet voor de residentie betaald worden. Geïnteresseerde professionals in Nederland kunnen natuurlijk een projectaanvraag doen bij de vele fondsen die Nederland rijk is. Projecten op het gebied van kunst, verhalen, ecologie, duurzaamheid kunnen indien gewenst gekoppeld worden aan het Verhalenmuseum, de plantage en er is ook een link met Museum Nieuw Amsterdam aan de overkant van de rivier.

Frederiksdorp Suriname

Het residentie verblijf.

Frederiksdorp Suriname

Zalman maakt van Frederiksdorp naast het resort ook een openluchtmuseum. Geboren in Noord Commewijne (Matapica) leerde hij als kind van zijn vader het bos en moeras kennen. Zo kwam hij op het idee van het Boni Trail. Hij maakte als eerste contact met de HKA en HKU in Nederland om te kijken of ze geïnteresseerd waren om studenten stage te laten lopen op dit project. Tijdens de onderhandelingen spraken zij vooral over het documenteren van verhalen van de Nederlandse plantagehouders en waren ze absoluut niet geïnteresseerd in het Surinaams perspectief. Aangezien dat nou juist was wat Zalman wilde toevoegen aan de eenzijdige documentatie over Nederlandse slavernij haakten beide scholen af.

De Boni Trail zorgde direct voor politieke commotie in Nederland na het bezoek van Femke Halsema, burgemeester van Amsterdam. Zalman vertelt dat de bezoekers van de trail een ketting werd omgedaan zoals ten tijde van de slavernij met tot slaaf gemaakten (objectificatie) gebeurde. Ik herinner me dat Felix de Rooij dit al eens deed met een foto/videoserie voor een tentoonstelling in het Tropenmuseum (maar dat was voor Halsema burgemeester was). Halsema voelde zich ongemakkelijk, schaamde zich en had kritiek (Disneyficatie en het ontbreken van het Nederlands perspectief). Ze verliet op hoge poten het resort en liet zich zeer negatief uit over Frederiksdorp in de pers waarop de geplande tour van politici van de Tweede Kamer geannuleerd werd.

Niets zo veranderlijk als Nederland in de afgelopen twee jaren. De delegatie van de Tweede Kamer bedacht zich en ging alsnog naar Suriname en bezocht de Boni Trail. De Nederlandse overheid start deze maand (19 december 2022) ook het proces van officiële formele excuses voor de slavernij. Rutte dacht ik roep sorry en dan ben ik in de geschiedenis vereeuwigd zonder dat ik daar al te veel voor hoef te doen maar dat lukte niet. Ik ben de draad kwijt wat nou eigenlijk wanneer waar en hoe gaat gebeuren maar er gaat iets gebeuren of beginnen op 19 december en volgens Rutte gaat dat proces door tot er geen racisme en discriminatie bestaat. Dat is dan ook weer een wel heel makkelijke belofte, hij staat er in zijn eigen partij en in de peilingen slecht voor dus dat hoeft hij verder niet meer uit te voeren als hij geen minister president is. Komt hij dan ook weer mooi vanaf op zijn Ruttiaans. In ieder geval is er de afgelopen paar jaar iets in gang gezet wat niet meer te stoppen valt.

Frederiksdorp Suriname

    HKU studenten huisvesting

Na de bevestiging van het bezoek van de Tweede Kamer meldde de HKU zich spontaan zelf aan dat ze graag een stageproject wilden opzetten rond de Boni Trail met studenten van de afdeling Interactie Design en graag vanuit Surinaams perspectief… Een groep HKU studenten onder begeleiding van onder andere docent Marielle van Sauers (half Surinaams) vertrok in november naar Suriname. Voor de stage werken ze in overleg met Zalman aan interactieve- en audio toevoegingen op de trail.

Frederiksdorp Suriname

    Voorgesprek HKU Student, Vos van der Noort.

Tijdens ons bezoek die drie dagen waren de HKU studenten volop bezig (ze vertrokken 7 december) en we werden uitgenodigd door Zalman om de trail te lopen en feedback te geven. Vos van der Noort (HKU) gaat met ons mee, hij vertelde ons voor vertrek al hoe geweldig hij het vind om hier stage te kunnen lopen. Zijn specialisatie is muziek, hij is van oorsprong drummer en stapte over van het conservatorium naar de HKU om zich breder te ontwikkelen. In Suriname heeft hij zich verdiept in de verschillende drums en drumritmes van de Marrons en neemt les van een master drummer van de culturele organisatie NAKS (https://www.nakssuriname.com/).

Frederiksdorp Suriname

    Voorgesprek door Sirano Zalman (met gids en gids in opleiding)

Zalman legt ons voor we vertrekken uit dat waar in Nederland de koloniale periode en de rol van Nederland in de slavernij niet onderwezen wordt dat in Suriname heel anders is. Waar de huidige bewoners in de meeste gevallen nazaten zijn van zowel tot slaaf gemaakten, als slavenhouders (en andere etniciteit) was het verwerken van de slavernij in het land waar het gebeurde dus vanzelfsprekend, natuurlijk en noodzakelijk vanaf het eind van de slavernij. Het discourse over slavernij, die niet plaatsvond in Nederland zelf, kwam in Nederland pas op gang na de onafhankelijkheid van koloniën en de komst van bewoners van de koloniën naar Nederland. Gaat de discussie in Nederland vaak vanuit een slachtofferrol, in Suriname is men zich altijd bewust geweest van hun geschiedenis en gaat het vanuit kracht. Boni is een krachtige slimme strijder die de Nederlandse plantagedirecteuren en krijsmacht decennia lang te slim af was. Het falen om de vrije strijder Boni te vinden en gevangen te nemen was een groot gezichtsverlies voor Nederland en inspiratie voor tot slaaf gemaakte. Het was een enorme financiële verliespost voor de Nederlandse staat en het bedrijfsleven. Vele militairen overleefden de jacht op Boni in de moerassen en bossen van Suriname niet.

Frederiksdorp Suriname

    Gids legt de plantage layout uit.

Na deze voorbereidende informatie gaan we op weg, eerst krijgen we een uitleg van de gids over het ontwerp van plantages. Plantages waren in de breedte, de kavels meestal naast een rivier, opgedeeld in 5 polders met daartussen sloten met sluizen en waren 5 kilometer lang landinwaarts. Heel (bewoond) Suriname bestond uit plantages. Eigenlijk was Suriname één groot bedrijfsterrein.

Frederiksdorp Suriname

    Door of no return

We lopen verder naar een kreekje en nemen plaats in een klein bootje. Aan de overkant lopen we door een metaforische Door of No Return (Almina, Ghana, https://visitghana.com/attractions/elmina-castle/). Vanaf daar krijgen we afwisselend informatie van de gids en luisteren we naar audio gemaakt door Vos van der Noort die nu uitgetest wordt.

Frederiksdorp Suriname

We glibberen door modderige paadjes en over kleine balkjes over beekjes (het is regentijd in Suriname). Anno 2022 lopen we met rokende muskietenstokjes want zodra we een stap in het bos gezet hebben zwermen de mampira’s om ons heen. Te lui om weg te vliegen zit je onder je eigen bloed wanneer je ze doodmept.

Frederiksdorp Suriname

We volgen het (audio) verhaal van Boni’s moeder, die na verkracht te zijn door de plantagedirecteur zwanger werd en vluchtte van plantage Barbakoeba. Ze vertelt over haar zwangerschap en de geboorte (in vrijheid) van Boni (Cottica rond 1730), zijn kindertijd, en zijn ruim 40 jaar lange strijd tegen de Nederlandse militairen (Redi Musus) vanuit Fort Boekoe tot hij op 19 Februari 1793 verraden en vermoord werd door Bambi het hoofd van de Ndyuka stam (https://en.wikipedia.org/wiki/Ndyuka_people) die onder grote druk stond van Luitenant Stoelman om Boni uit te leveren.

Dat het verhaal niet vanuit Boni maar door zijn moeder vertelt wordt raakt je meer want wie kan zich niet inleven in de emotie van een ouder, hun trots en bezorgdheid voor hun kind(eren)?

Frederiksdorp Suriname

Ruststop, gebruiken en rituelen

Frederiksdorp Suriname

    Brandmerken

Op het trail zijn er rustmomenten waar de gids ook bepaalde gebruiken en rituelen uitlegt. Je krijgt een stempel (niet verplicht) als metafoor voor een brandmerk wat de tot slaaf gemaakten kregen. Iets verder op krijgen de bezoekers kaolien, wat gebruikt wordt in de Winti cultuur (het witte materiaal dat Remy Jungerman o.a. in zijn werken gebruikt), aangebracht op hun handen waarvan het verhaal gaat dat het Boni en zijn medestrijders onzichtbaar maakten (Winti: https://en.wikipedia.org/wiki/Winti)

Frederiksdorp Suriname

In Nederland was ten tijde van de slavernij bij de gewone burgers weinig bekend over wat er nou precies gebeurde in de koloniën. Documentatie liet daar niet op waarheid beruste vrolijke plaatjes zien, taferelen met zwarte en witten mensen samen op de plantage, in de straten of op feesten. Sommige van die tekeningen uit boeken en documentatie zijn op de trail op grote doeken opgespannen.

Frederiksdorp Suriname

Door het bos heen en in kreekjes zien we verder ook beelden van Boni en de militairen die jacht op hen maakten, en terug in het nu, een groep werknemers van het resort en HKU Studenten die nog aan de trail aan het werk zijn.

De trail is gebaseerd op documentatie en gedegen onderzoek. Op de hele trail staan informatieborden met referenties naar de bronnen (zoals Northup, Hartsink, de Kom, Dankelman en de Groot), jaartal en pagina. De geïnteresseerde bezoekers kunnen zich via deze bronnen verder verdiepen in het onderwerp.

Het Boni trail is met veel zorg en sensitief gemaakt en verder doorontwikkeld. Anders dan de naar waarheid ongecensureerde gruwelijke taferelen die ik de afgelopen 20 jaar in Amerika over de trans-Atlantische mensenhandel en slavernij in Noord Amerika te zien kreeg in musea, films, documentaires, boeken, etc. is en wordt er mijns inziens juist voortdurend rekening gehouden met de ‘Nederlandse fragiliteit’.

Slavernij (en kolonisatie) is een heftig pijnlijk onderwerp, hoe je het ook vertelt het zal nooit een positief verhaal worden. Net zo min als WOII, waar we in de helft van het tijdsbestek (einde van de 5 jarige WOII was 70 jaar geleden versus einde van de 400 jaar durende slavernij was 150 jaar geleden) een taal hebben gevonden om er over te spreken, musea, films, boeken, documentaires, podiumkunsten voortdurend repeterend het onderwerp ter sprake brengen. We een keur aan expertise en organisaties hebben opgezet en financieren die adviseren over wat wel en niet kan. Waar direct na afloop van WOII een permanent onderwijs curriculum voor is ontwikkeld wat besproken wordt op alle lagen van het onderwijs vanaf de lagere school tot PhD’s, excuses voor gevraagd zijn en gekregen, reparatie gelden voor gevraagd zijn en (zoals ook in mijn familie) ontvangen, etc.

Anders dan in WOII, toen wij het slachtoffer waren, en waar gewone Duitse inwoners al waren ze niet betrokken of nog niet eens geboren zich anno 2022 vaak nog steeds voor schamen en zich ook nog steeds schuldig over voelen (wat ook weer duidelijk werd tijdens Documenta Fifteen) waren de Nederlandse Staat, banken, bedrijfsleven (WIC en toeleveringsbedrijven) en kerken tijdens de slavernij de geweldpleger. Schaamte is op zijn plaats, ‘lets not forget’ en laat dit nooit meer gebeuren.

If anything, maakt het duidelijk dat het makkelijker is om excuses te ontvangen dan te maken, reparaties te krijgen dan te geven, en curriculum, expertise, etc. te ontwikkelen over je rol als slachtoffer (WOII) dan wanneer je de geweldpleger bent (Trans-Atlantische mensenhandel/Slavernij).

Frederiksdorp
Commewijne
E: info@frederiksdorp.com
W: https://www.frederiksdorp.com/

Residentie:
Neem contact op met Sirano Zalman per email: info@frederiksdorp.com

Frederiksdorp Suriname

    Bootje Marienburg

Bereikbaar:
Per boot vanaf Marienburg (Commewijne), 10 minuten, 150 SRD (taxi vanuit Paramaribo naar Marienburg, 350 SRD)
Per boot vanaf Leonsberg (Paramaribo), 45 minuten, 1500 SRD (als je geluk hebt zie je de dolfijnen in de rivier).

*Prijzen variabel afhankelijk van koers en situatie in het land.

About Sasha Dees 365 Articles
Verbinder. Wereldburger; Onafhankelijk curator en producent; Focus op Internationaal, Innovatief, Inclusief en Interdisciplinair. Schrijft o.a. voor Trendbeheer, Africanah en ARC Magazine. www.sashadees.com

Be the first to comment

Leave a Reply

Your email address will not be published.


*